Kathmandu

Vanmorgen heeft een lokale gids ons rondgeleid door Kathmandu. We hebben een aantal hoogtepunten van de stad gezien, want wil je alles zien, dan heb je gezien het verkeer in Kathmandu wel een half jaar nodig... Als eerste zijn we naar Durbarplein (1) geweest, hier hebben we het geluk gehad om in het Kumari Ghar (huis van de Kumari) (2) de levende godin Kumari (3) te zien. Het zien van de Kumari schijnt geluk te brengen. Kumari heeft mijn dag in ieder geval gezegend, want ik heb vandaag in principe alle souvenirs al gescoord, inclusief een embleem van de Nepalese politie. De Kumari zag er dood ongelukkig uit, maar als je het verhaal erachter kent begrijp ik dat maar al te goed. Rondom het Durbarplein waren verschillende tempels en gebouwen die we bekeken hebben. Het viel mij op dat het er stikte van stadsratten oftewel duiven. Alle gebouwen zaten onder de duivenpoep en op straat vlogen ze nog net niet tegen je hoofd aan. Hier en daar zag je (heilige) koeien, ook zaten er apen en veel zwerfhonden. Veel mensen in Kathmandu lopen met mondkapjes en dat kan ik me goed voorstellen, de stad is erg stoffig en als je al geen stoflongen krijgt, dan wordt je wel ziek van al die duiven. Na het Durbarplein zijn we naar Bouddhanath gegaan, naar de stupa van Bodhnath (4). Alvorens we rond de stoepa zouden lopen, hebben we eerst geluncht op het dakterras van een hotel, met zicht op de stoepa. Rondom de stoepa zaten verschillende kloosters en de Sakyupa Gompa (5) was van binnen te bekijken. Voordat we verder gingen hebben ook nog even een kijkje genomen in een thangka painting art school. Hier maakte men schilderingen op katoenendoeken. Een meester-schilder is gemiddeld 25 dagen met 1 thangka (6) bezig. De laatste stop hebben we gemaakt bij Pashupatinath (7), op dit complex staan verschillende tempels, maar dit is ook de plek waar men lijken verbrandt. Toen we er net waren, kwam er een stoet voorbij, men droeg een lijk naar een van de platforms, waar een brandstapel gemaakt was. De zonen van de overleden vrouw droegen haar drie keer rond de stapel, waarna ze er op gelegd en geëerd werd. Vervolgens liepen de zonen met vuur weer drie keer om de stapel en staken het lijk uiteindelijk bij de mond aan. Hierna werd de brandstapel verder opgebouwd. Met mij stonden er veel toeristen te kijken en ik voelde me toch een beetje een indringer.

1) Kathmandu Durbar Square or Hanumandhoka Durbar Square is the plaza in front of the old royal palace of the Kathmandu Kingdom. It is one of three Durbar Squares in the Kathmandu Valley in Nepal, all of which are UNESCO World Heritage Sites. The Durbar Square is surrounded with spectacular architecture and vividly showcases the skills of the Newar artists and craftsmen over several centuries. The royal palace was originally at Dattaraya square and was later moved to the Durbar square location. The Kathmandu Durbar Square holds the palaces of the Malla and Shah kings who ruled over the city. Along with these palaces, the square surrounds quadrangles revealing courtyards and temples. It is known as Hanuman Dhoka Durbar Square, a name derived from a statue of Hanuman, the monkey devotee of Lord Ram, at the entrance of the palace. The preference for the construction of royal palaces at this site dates back to as early as the Licchavi period in the third century. Even though the present palaces and temples have undergone repeated and extensive renovations and nothing physical remains from that period, names like Gunapo and Gupo, which are the names referred to the palaces in the square in early scriptures, imply that the palaces were built by Gunakamadev, a king ruling late in the tenth century. When Kathmandu City became independent under the rule of King Ratna Malla (1484–1520) the palaces in the square became the royal palaces for its Malla kings. When Prithvi Narayan Shah invaded the Kathmandu Valley in 1769, he favored the Kathmandu Durbar Square for his palace. Other subsequent Shah kings continued to rule from the square until 1896 when they moved to the Narayan Hiti Palace.

2) Op de hoek van het Durbar- en Basantapurplein staat het huis van de opmerkelijkste godin van Nepal, de levende godin Kumari. Het drie verdiepingen tellende huis van de Kumari werd in 1760 gebouwd door Jaya Prakash Malla. Twee stenen mythologische leeuwen bewaken de ingang van het gebouw. Het deurportaal is afgezet met een rij kleine houten schedeltjes. Een lage deur geeft toegang tot een binnenplaats. In het midden ervan staan een kleine stoepa en mandala, een magische cirkel. De balkons rondom de binnenplaats hebben rijk bewerkt houtsnijwerk, met onder andere pauwmotieven. Het betreden van de vertrekken van de godin is alleen aan de gelovigen voorbehouden. Maar soms verschijnt de Kumari, herkenbaar aan haar opgestoken haar en zwarte, tot aan de oren doorlopende oogschaduw, even voor een van de vensters, meestal op de bovenste etage tegenover de ingang. Het is verboden haar te fotograferen, behalve als ze naar buiten komt tijdens festivals.

3) De cultus van de Kumari stamt waarschijnlijk uit de tijd van Koning Jaya Prakash Malla (1734-1768). Deze vorst ging regelmatig naar de tempel van de godin Taleju, een verschijningsvorm van Parvati en echtgenote van Shiva. Volgens de overlevering speelde hij daar met de godin tripasa, een soort dobbelspel. Toen de koning op een avond wat al te openlijk zijn begeerte voor de knappe godin toonde, vervloekte ze hem en dwong hem haar voortaan te vereren als de maagdelijke godin Kumari. De verkiezing van een Kumari is aan bijzonder strenge regels gebonden. Eerst selecteert men een tiental meisjes uit de boeddhistische kaste van de sakya's, een Newar-kaste van goud- en zilversmeden. De meisjes zijn meestal 4 of 5 jaar oud en mogen nooit gewond zijn geweest of bloed hebben verloren. Om als Kumari te worden uitverkoren, moet een meisje 32 specifieke kenmerken vertonen, zoals zwart haar, donkere ogen, een sonore stem en lange slanke armen. De uiteindelijke keuze maakt men in een donkere kamer vol met koppen van pas geslachte buffels. Hier worden de jonge meisjes opgesloten en proberen priesters met maskers door het uitstoten van woeste kreten de meisje zo veel mogelijk schrik aan te jagen. Wie het minst bang is, wordt tot Kumari verkozen. Op een door astrologen bepaalde dag installeert men de Kumari op de troon in Kumari Bahal. Hier woont ze gescheiden van haar familie tot aan haar aftreden. Ze verlaat het huis een paar maal per jaar, alleen tijdens belangrijke festivals. Men draagt haar bij die gelegenheden, want haar voeten mogen buitenshuis de grond niet raken. De Kumari is de incarnatie van een hindoegodin, maar is afkomstig uit een boeddhistische kaste en wordt door zowel hindoes als boeddhisten aanbeden.

4) De oudste stoepa van Bodhnath dateert waarschijnlijk uit de 7de eeuw. Zoals de meeste heiligdommen in de vallei viel de stoepa in 1349 ten prooi aan de vernielzucht van de islamitische sultan Shamsuddin Ilyas uit Bengalen. De stoepa in zijn huidige vorm is ongeveer 5 eeuwen oud. De stoepa van Bodhnath, de grootste boeddhistische stoepa van Nepal, is een van de fraaiste ter wereld. Het heiligdom wordt omringd door winkeltjes en woonhuizen. In de winkels waar vroeger de Newar-zilversmeden hun werk deden, verkoopt men nu Tibetaanse handwerkartikelen als tangka's, sieraden, kleding, tapijten en boeken. Rond de stoepa staat een hoge muur met nissen voor de honderden gebedsmolens. Gelovigen draaien de molens rond in de overtuiging dat de gebeden zo de kosmos in worden geslingerd. Daarbij zeggen ze telkens weer de eeuwenoude mantra's 'Om mani padme hum' (O, gij juweel in de lotus). Loop altijd volgens de wijzers van de klok rond een boeddhistisch heiligdom. In tegengestelde richting lopen beschouwt men als heiligschennis. Naast de toegangspoort tot de stoepa aan de noordzijde staat een klein, aan de moedergodin Ajima gewijs tempeltje. Meteen na de ingang is een voorportaal met 3 bellen. Opvallend is de afbeelding van de hindoegod Ganesha. De stoepa rust op 3 oplopende terrassen. Stenen olifanten met berijders flankeren de trap tussen het eerste en het tweede terras. De witte, ronde koepel op het bovenste terras staat voor het element water. Volgens de overlevering zou de koepel de beenderen bevatten van Boeddha Kashyapa, een van de Oerboeddha's. In de basis van de koepel zijn nissen uitgespaard, met daarin 108 godenbeeldjes. De basis symboliseert het element aarde. Op de koepel staat een koperen kibus met aan alle zijden een paar ogen. Het zijn de alziende ogen van Boeddha, die de wereld en de daden van de mensheid gadeslaat. Boven de ogen zit een klein 3e oog, waarmee Boeddha naar binnen kijkt en zichzelf aanschouwt. De neus is in de vorm van een vraagteken, het Nepalese symbool voor een (1). Het benadrukt de eenheid van het mensdom en de eenwording met Boeddha. Een mond ontbreekt, want Boeddha prefereert mediteren boven preken. Evenmin zie je oren, want Boeddha is niet geïnteresseerd in gebeden te zijner ere. De kubus gaat over in een koperen, trapvormige toren met 13 treden. De toren is het symbool voor het element vuur. De treden verbeelden de 13 stappen op weg naar verlichting. De toren wordt bekroond door een metalen parasol, het symbool voor het element lucht. De torenspits boven op de parasol is een symbolische vlam en staat voor het element ether. De stoepa is op zijn mooist tijdens festivals. Duizenden nieuwe gebedsvlaggetjes geven het heiligdom dan een feestelijk aanzien. Op de koepel brengt men een saffraankleurige verfstof aan, het symbool van de lotus, een vooraanstaand element in de boeddhistische filosofie.

5) Dit klooster ligt tussen winkeltjes aan de westkant van de stoepa. De muren van deze betrekkelijk nieuwe gompa zijn bedekt met thangka's en het plafond is prachtig gedecoreerd. In het gebouw links van de ingang staat een 3m hoge gebedsmolen.

6) Rolschilderingen kwamen vanaf de 13e eeuw in Nepal in zwang. Ze worden in het Nepali paubha en in het Tibetaans thangka genoemd. Een thangka is een doek waarop de levensgeschiedenis van Boeddha, de bodhisattva's, de Dalai Lama of andere heiligen staat afgebeeld. Deze beschilderde gebedsdoeken doen dienst als hulpmiddel bij meditatie. Ze behoren niet tot de decoratieve kunst en de makers signeren hun 'kunstwerken' dan ook niet. De compositie is eenvoudig, de hoofdpersoon staat in het midden, omringd door minderen goden, demonen en mythische figuren. Mandala's (kosmische cirkels) en chakra's (levenswielen) complementeren het geheel. Sommige thangka's hebben de vorm van een langgerekt horizontaal doek waarop in afzonderlijke 'plaatjes' scenes uit het leven van Boeddha staan afgebeeld. Thangka's zijn van katoen, linnen of zijde. De stof wordt op maat gesneden en op een houten frame gespannen. Eerst brengt men met roet van olielampen een ruwe tekening aan. Later wordt het roet vervangen door inkt en worden de kleuren ingevuld. Veelgebruikte kleuren zijn blauw, groen, rood en goud. Tot de 19e eeuw gebruikte men uitsluitend natuurlijke verfstoffen, bereid uit aarde, planten en mineralen.

7) De Bagmati mondt uit in de heilige rivier de Ganges en heeft voor hindoes bijzondere betekenis. Pashupatinath vervult dezelfde functie in Nepal als Varanasi, het vroegere Benares, in India. Veel hindus die hun einde voelen naderen, komen naar de rivier om er te sterven. Daarom is bij de tempel een ziekenhuis opgericht voor de stervenden. Men verbrandt hun lichamen op de crematie-ghats, de stenen platforms aan de westelijke oever van de Bagmati. De ghats aan de voet van de hoofdtempel zijn bestemd voor de leden van de koninklijke familie en andere hooggeplaatsten; de ghats rechts van de bruggen over de rivier zijn voor de gewone mensen. Eerst wast men de dode in de rivier, daarna wikkelt men het lichaam in doeken en vervoert het op een draagbaar naar de crematieplaats. Hier wordt het lijk op de brandstapel gelegd, waarna de oudste zoon de laatste riten uitvoert. De geboorte van een zoon is voor hindufamilies daarom uiterst belangrijk: zonder zoon kan de laatste ceremonie niet plaatsvinden en is de ziel gedoemd tot eeuwig ronddolen. Na de verbranding gooit men de as in de rivier en bevrijdt daarmee de ziel van de overledene van de eindeloze cyclus van geboorte, dood en wedergeboorte.